Τα πρωτογενή πλεονάσματα του μέλλοντός μας.Ο “μαγικός αριθμός” 3,5 %

“Οι εποχές της οικονομικής ανόδου και όχι της πτώσης, είναι ο κατάλληλος καιρός για δημοσιονομική λιτότητα” (John Maynard Keynes, Collected Writings, 1937)

Το γιατί η Ελλάδα έγινε - από οικονομική και πολιτική άποψη - η πιο άρρωστη χώρα σε μιαν άρρωστη Ευρώπη (και Δύση), και γιατί, εδώ και αλλού, η αρρώστεια αυτή συνεχίζεται και παίρνει άλλες μορφές, αυτό “ποτέ, ποτέ, κανένα στόμα, δεν το `βρε και δεν το `πε ακόμα”.

H συνεχής αναφορά ειδημόνων και σχολιαστών στις μέλλουσες επιπτώσεις από τα συμφωνημένα με τους εταίρους και δανειστές υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, μάλλον προκαλεί σύγχυση παρά διαφωτίζει για το τί μέλλει γενέσθαι αύριο και μεθαύριο. Αυτό συμβαίνει, γιατί στους σχολιασμούς αυτούς, ο “μαγικός αριθμός” 3,5 % ποτέ δεν συσχετίζεται με την μεταβαλλόμενη διεθνή και εγχώρια οικονομική συγκυρία, ούτε με τις ασκούμενες οικονομικές πολιτικές, στη χώρα ή διεθνώς.

Αλλά στην πραγματικότητα η πορεία του μακροοικονομικού όλου - όπως και κάθε μεμονωμένου οικονομικού φαινομένου - είναι “ακανόνιστη”, ή για την ακρίβεια “κυκλική”, κυματοειδής, με έντονες ανόδους και πτώσεις στο πέρασμα του χρόνου, όχι ομαλή και ευθύγραμμη. Διαρκώς ανεβοκατεβαίνει, όπως το κύμα στη θάλασσα, σε αντίθεση με τις πολιτικές και κοινωνικές νοοτροπίες που έχουν τρομακτικά μεγάλη αδράνεια και πολύ δύσκολα αλλάζουν. Οι  στατικές οικονομικές καταστάσεις (μια τέτοια είναι η οκτάχρονη παραμονή της ελληνικής οικονομίας σε αδιάκοπη, βαθειά ύφεση) κρατούν για χρονικό διάστημα μικρό για την ιστορική κλίμακα, συχνά όμως σημαντικό άν μετρηθεί με μέτρο την διάρκεια της ανθρώπινης ζωής· και έτσι, αυτό το βραχυπρόθεσμο δίνει ψευδή εικόνα και εξαπατά.

Αυτό, ασφαλώς το γνωρίζουν - ή οφείλουν να το γνωρίζουν - οι ειδήμονες της οικονομίας· τόσο οι μεν, που ως τεχνοκράτες υποκαθιστούν την πολιτική διαβούλευση με ψευδοεπιστημονικά δόγματα και συνταγογραφούν ανθυγιεινά φάρμακα δημοσιονομικής “εξυγίανσης” (με πολλές παρενέργειες, χρήσιμες για άλλους σκοπούς, αλλά με λίγες θεραπευτικές δράσεις), όσο και οι δε, που σχολιάζουν ή υποκαθιστούν την πολιτική αντιπολίτευση με εξίσου ψευδοεπιστημονικά ιδεολογήματα γεμάτα κοπανιστό αέρα. Όμως, είτε επειδή οι ιδεολογίες συχνά δεν τα πάνε καλά με την πραγματικότητα, είτε επειδή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η γνώση είναι αλληλένδετη και στενά συνδεδεμένη με τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα (και συμφέροντα!), πάρα πολλοί, και από τις δύο ομάδες, βρίσκουν χρήσιμη την ψευδή εικόνα και τις ιδεοληψίες. Ή πείθουν τους εαυτούς τους ότι είναι χρήσιμη.

Η πορεία των πρωτογενών πλεονασμάτων και του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα (1978-2009).

Από το έγκυρο Global Insight

Άς θυμηθούμε λοιπόν, ότι στο μεγαλύτερο μέρος της 15ετίας της φούσκας (συγκεκριμένα στα έτη 1992 έως 2003) η ελληνική οικονομία κατέγραφε διαρκώς πρωτογενή πλεονάσματα συγκρίσιμα ή και πολύ υψηλότερα από τον “μαγικό αριθμό” 3,5 % (συγκεκριμένα από 2,7 έως 7,2 %, με μέσο όρο περίπου 5 %). Και εκείνα τα χρόνια, όχι μόνον δεν ήταν εποχή λιτότητας ή φορολογικής αφαίμαξης, αλλά ήταν η κατεξοχήν εποχή της κατασπατάλησης πόρων και μιας συστηματικής, στοχευμένης υποφορολόγησης (π.χ. μέσω των επαναλαμβανόμενων φαύλων φορολογικών “περαιώσεων”) και μιας ντε φάκτο νομιμοποίησης του “μαύρου” χρήματος. Τελικά ήταν εποχή άτακτης συσσώρευσης πλούτου για μερικούς· επίσης, ήταν εποχή που εκτόξευσε στα ύψη την ανισότητα στην ελληνική κοινωνία και κατέστρεψε τη συνοχή της. 

Ήταν εποχή που κανονικά προσφέρονταν για ριζική μείωση του δημόσιου χρέους, με χρήση των μεγάλων πλεονασμάτων, σύμφωνα και με την συμβουλή του Κέυνς (“Οι εποχές της οικονομικής ανόδου και όχι της πτώσης, είναι ο κατάλληλος καιρός για δημοσιονομική λιτότητα” - “The boom, not the slump, is the right time for austerity at the Treasury”). Αντ΄ αυτού, το ελληνικό κομματικό σύστημα και το προσωπικό του χειρίστηκαν εκείνη την ευνοική εποχή ως εποχή της τρόμπας που φούσκωσε αμέτρητες φούσκες - ακινήτων, τραπεζικές, χρηματιστηριακές, καταναλωτικές και άλλες -, ως εποχή Ολυμπιακής σπατάλης, ως εποχή ανεξέλεγκτων ΣΔΙΤ για χωματουργικά και μπετά αυτοκινητοδρόμων (βλ. και την τελευταία έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου της ΕΕ),  ως εποχή συντάξεων στα 45 (με “εθελούσιες εξόδους” ή αλλιώς). Και ο τελευταίος, η κυβέρνηση ΝΔ 2004-2009, το τερμάτισε το παιχνίδι και τα έδωσε όλα - με διορισμούς “αγροφυλάκων”, αγροτικά Cayenne κτλ - και έκλεισε πίσω της την πόρτα του άδειου μαγαζιού. 
Έτσι, σε εκείνη την μακρά “καλή εποχή” των μεγάλων εισροών Κοινοτικών πόρων, επενδύσεων και φθηνού δανεισμού από τις αγορές, άν και δεν αυξήθηκε περαιτέρω το ελληνικό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, ωστόσο έμεινε σταθερό λίγο πάνω από το 100 % του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Το χρέος δεν μειώθηκε, ενώ ήταν πρώτης τάξεως εποχή - η χρυσή ευκαιρία - για να μειωθεί και  να σχηματισθεί δημοσιονομικός χώρος για περιθώρια ελιγμών στην εποχή της πτώσης, που σίγουρα θα ερχόταν μετά και έπρεπε να είναι αναμενόμενη. Τα κατάλληλα πολιτικά εργαλεία υπήρχαν και υπάρχουν, αλλά  δεν χρησιμοποιήθηκαν στην ώρα τους από τις διαφορετικές κυβερνήσεις εκείνης της εποχής (Κ. Μητσοτάκη, Α. Παπανδρέου, Κ. Σημίτη, Κ. Καραμανλή). Τα κατάλληλα εργαλεία είναι αυτές ακριβώς οι αντικυκλικές πολιτικές “Κεϋνσιανής λιτότητας στην άνοδο”, γενικά στη δημοσιονομική διαχείριση, κυρίως όμως στη φορολογία και στη διάθεση του πρωτογενούς πλεονάσματος.

Ο καιρός και η ευκαιρία εκείνων των σχεδιαστών και διαχειριστών οικονομικής πολιτικής πέρασε. Μετρήθηκαν, ζυγίστηκαν και βρέθηκαν λιποβαρείς. Τώρα ακούμε ιδεοληπτικά, εξωπραγματικά επιχειρήματα αντίπαλων οικονομολογούντων: “Μνημονιακών” ή “αντιμνημονιακών”, νεοκλασικών χωρίς κλασικούς ή νεο-κεϋνσιανών / μετα-κεϋνσιανών χωρίς Κέυνς, άσχημων στα γηρατειά τους νεοφιλελεύθερων ή  “μαρξιστών” εκείνου του Μαρξ που τους βολεύει.

Βόλφγκανγκ Μύνχάου: Διώξτε τους οικονομολόγους! Άχρηστες οικονομικές προβλέψεις

Αλλά αφού δεν μπορούν να διαφωτίσουν τη σκέψη και την απορία των πολιτών, καλό είναι, τουλάχιστον, να πάψουν να τη συσκοτίζουν με άχρηστα, αυτιστικά στερεότυπα.  

Άλλοι μιλούν για “πανταχού παρόντες λαϊκισμούς”, άλλοι για τους “κακούς παντοδύναμους Γερμανούς”, άλλοι για το ζαβό μας ριζικό και την κακή μας μοίρα· όμως, το γιατί η Ελλάδα έγινε - από οικονομική και πολιτική άποψη - η πιο άρρωστη χώρα σε μιαν άρρωστη Ευρώπη (και Δύση), και γιατί, εδώ και αλλού, η αρρώστεια αυτή συνεχίζεται και παίρνει άλλες μορφές, αυτό “κανένα στόμα, δεν το `βρε και δεν το `πε ακόμα”.

Γ. Ρ.

 
Eδώ στο Νότο - Η τοπική ιστορία μιας παγκόσμιας πολιτικής
Φιλο-κυκλικές μακροοικονομικές πολιτικές, διχοτομημένη αγορά εργασίας, μεγαλομεσαία κοινωνική συμμαχία, αποβιομηχάνιση

O Δεκέμβριος του 2008, προειδοποιητικός δείκτης τέλους μιας παρακμιακής εποχής

Μετάθεση της κρίσης από την οικονομία στην πολιτική;  

 

 

Γυρίζοντας τον Κέυνς ανάποδα: Η κραιπάλη στην άνοδο και η λιτότητα στην πτώση - Το πολιτικό «κεφάλαιο» Καραμανλή του Νεότερου

Κώστα Βάρναλη : Οι Μοιραίοι